Profilaktyka w Polsce niestety cały czas kuleje. Badania, które mają na celu wczesne wyłapanie jakiegoś schorzenia, są wykonywane wciąż za rzadko. Z drugiej strony nasi rodacy na własną rękę wykonują często niepotrzebnie szereg badań, których wynik nie ma często znaczenia klinicznego, a zobaczenie strzałki w górę lub w dół przy jakimś pojedynczym parametrze spędza im sen z powiek. Dlatego dzisiaj podpowiem, na co w kwestii badań profilaktycznych zwrócić uwagę.
Posłuchaj w formie podcastu!
Na wstępie ustalmy, dla kogo są przeznaczone badania profilaktyczne. Zaznaczmy, że chodzi o bezobjawową osobę, która nie zgłasza dolegliwości z układu, który będzie poddane badaniu (np. kolonoskopia, która ma wcześnie wykryć raka jelita grubego u pacjentów powyżej 50. roku życia, którzy nie mają żadnych dolegliwości ze strony układu pokarmowego, takich jak bóle brzucha, zaburzenia rytmu wypróżnień itp.). Wiecie, jeśli taka osoba ma już bowiem jakiekolwiek dolegliwości - wtedy badania wykonujemy diagnostycznie, aby wykryć przyczynę danego stanu rzeczy. Interpretacją najczęstszych w gabinecie lekarza rodzinnego wyników badań zajmiemy się w innym odcinku.
Czy mamy w Polsce "odgórnie" przydzielone do danej grupy wiekowej badania profilaktyczne? Zdecydowanie tak! Omówimy je teraz po kolei. Rozpoczynając od najmłodszej grupy wiekowej pacjentów, większość ekspertów zaleca, aby u ogólnie zdrowych i prawidłowo rosnących dzieci wykonywać rokrocznie przesiewowe badanie morfologii krwi. W okresie niemowlęcym pierwsze badanie warto wykonać w 3. miesiącu życia, a następnie w 6. miesiącu życia (zmiana sposobu karmienia) oraz po ukończeniu 1. roku życia. Czy jeśli jednak zapomnisz wykonać dziecku badania w wyżej wymienionych przedziałach czasowych, a Twoja pociecha rozwija się prawidłowo, nie choruje i ma się dobrze - czy masz się stresować? Absolutnie nie. Po prostu pamiętaj, że morfologię u dzieci (tak jak u dorosłych) warto wykonywać raz w roku, a już bezwzględnie w okresie dojrzewania, zwłaszcza u dziewczynek.
O badaniach krwi jeszcze kiedyś porozmawiamy, ale już teraz zaznaczę, skoro mówiliśmy o morfologii, że z dodatkowych parametrów warto oznaczyć przy okazji ferrytynę - jest to najlepszy wskaźnik gospodarki żelazowej w organizmie, wspaniale uzupełniający klasyczną morfologię z rozmazem.
Teraz parę zdań do rodziców o trzonie profilaktyki, czyli podstawowych badaniach bilansowych dzieci. Przychodzenie na tzw. zdrową stronę jest konieczne w pierwszym roku życia często bo w sumie aż 5 razy. Potem kolejno widzicie się z nami, gdy Wasza pociecha skończy roczek, dwa lata, cztery, sześć, 10, 13, 15. Zaryzykowałbym stwierdzenie, że bilanse pełnią dla lekarzy czasem nawet ważniejszą rolę niż badania z krwi. O co chodzi? Podczas takiego badania profilaktycznego sprawdza się, czy dziecko prawidłowo rośnie, czy prawidłowo przybiera na wadze. Sprawdzamy wady postawy, sposób poruszania się, dysfunkcje wzroku i słuchu, koordynację oraz lateralizację - czyli która strona u dziecka jest dominująca - lewa czy prawa? Jeśli np. dziecko ma dominującą lewą rękę i prawe oko, to musimy to wychwycić i odpowiednio pokierować, gdyż w przyszłości może to się wiązać z dysleksją. Natomiast u starszych dzieci mierzymy m. in. ciśnienie tętnicze - i jeśli jest ono zbyt wysokie, możemy odpowiednio zareagować i po prostu wydłużyć życie dziecka, chroniąc go przed powikłaniami nadciśnienia tętniczego w dorosłym życiu, jak np. udar mózgu. Dlatego drodzy rodzice! Nie pomijajcie bilansów w przychodni u swoich dzieci!
Kolejna grupa wiekowa to młodzi dorośli. NFZ proponuje paniom w wieku od 25 lat cytologię - polega ona na pobieraniu materiału z dróg rodnych kobiety za pomocą specjalnej, sterylnej szczoteczki. Jest to badanie służące do wykrywania raka szyjki macicy - czwartego nowotworu złośliwego pod kątem częstości występowania u kobiet na świecie. Badanie należy wykonywać co 3 lata. Panie, które do tej pory nie współżyły seksualnie, również powinny wykonywać cytologię regularnie.
Dwa słowa o pacjentkach planujących ciążę: poza morfologią, o której mówiliśmy, szczególnie warto w tej grupie wiekowej wykonać badanie TSH - które dotyczy tarczycy i ma szczególny wpływ na płodność, a nawet na rozwój płodu. Wartość docelowa tyreotropiny, czyli TSH, dla wszystkich młodych mam wynosi poniżej 2,5. Poza tym mamy cały NFZ-owy program badań prenatalnych, w którym pacjentki mogą bezpłatnie oznaczyć różne istotne parametry, jednak jest on przeznaczony dla pań powyżej 35 roku życia, lub u których występują pewne genetyczne obciążenia mogące mieć wpływ na ciążę albo u których we wcześniejszej ciąży wystąpiły patologie genetyczne płodu.
Teraz panowie. Czy są jakieś specjalne badania profilaktyczne, które bezwzględnie muszą wykonywać młodzi, dobrze czujący się mężczyźni, przed 35. rokiem życia, których rodzice nie chorują na żadne nowotwory ani poważne przewlekłe schorzenia? Wytyczne w literaturze medycznej dotyczące profilaktyki nie podają takiej konieczności, więc jeśli masz np. 34 lata i dotychczas nie robiłeś żadnych badań, bo czułeś się świetnie - to spokojnie, nie musisz się obawiać, że coś przespałeś. Natomiast jeśli dobiłeś już do 35 lat (kobiety w tej grupie wiekowej też to dotyczy) - łapiesz się na NFZ-owy program profilaktyki chorób układu krążenia. Z tego programu bezpłatnie oznaczymy ci lipidogram (czyli stężenie cholesterolu, jego frakcji oraz trójglicerydów we krwi), a także poziom glukozy we krwi, zostanie ci zmierzone ciśnienie tętnicze oraz staniesz na wadze. Otyłość w Polsce to istna epidemia, więc to stawanie na wadze jest dla profilaktyki ważniejsze niż myślisz.
Najwięcej badań profilaktycznych NFZ refunduje, co zrozumiałe, w najstarszej grupie wiekowej, czyli 50+. Zacznijmy od kolonoskopii, czyli badania, które ma wykryć np. raka jelita grubego. Nie jest to może dla każdego oczywiste, że warto robić takie badanie nawet jak się nie ma żadnych objawów. No bo co - jest sobie 50-latek, który nie ma bólu brzucha, czuje się dobrze i ma pozwolić sobie na niezbyt przyjemne włożenie endoskopu do odbytnicy tak po prostu profilaktycznie? Zdecydowanie tak. Rak jelita grubego stoi na podium najczęstszych nowotworów złośliwych w Polsce, zarówno w populacji kobiet, jak i mężczyzn, i tylko kolonoskopia jest w stanie wykryć go we wczesnym stadium. Żadna morfologia ani USG brzucha nie dadzą jasnej diagnozy. Co więcej, jak już wam powiedziałem - kolonoskopię robi się po 50 tchem, ale jeśli twój rodzic miał raka jelita grubego, to wykonasz za darmo kolonoskopię już po 40-tym roku życia. Nie bójcie się tego badania. 15 minut z endoskopem w jelicie grubym da się wytrzymać, a być może wygrasz w ten sposób długie lata życia.
Po 50-tce każda pani powinna wykonywać mammografię raz na dwa lata. Do tego badania nie trzeba się specjalnie przygotowywać, jednak warto pamiętać, że najlepiej je zrobić w ciągu pierwszych 7 dni od początku miesiączki - wtedy piersi nie są tak tkliwe i nabrzmiałe. A co z USG piersi? USG robi to, czego nie potrafi mammografia: odróżnia łagodne torbiele od masy będącej złośliwą zmianą. Ale nie wykrywa zwapnień. Jest to badanie zalecane dla kobiet młodszych, które mają w piersiach więcej tkanki gruczołowej. W takiej tkance lepiej się "orientują" właśnie ultradźwięki, a nie promienie rentgenowskie.
U panów warto jeszcze wspomnieć o profilaktyce raka prostaty, tu wystarczy zrobić sobie z krwi badanie PSA po 50 roku życia raz na 2 lata. Wcześniej warto je wykonać tylko w szczególnych przypadkach, np. jak nasz tata miał raka prostaty.
Uff, przeszliśmy przez najważniejsze programy NFZ-owe, z tych, o których warto wspomnieć - jest jeszcze program profilaktyki chorób odtytoniowych dla każdej pełnoletniej osoby palącej papierosy, o którym możecie poczytać w internecie na stronie NFZ. Pamiętajcie przy tym, że najlepszą profilaktyką jednak w tej konkretnej kwestii jest po prostu niepalenie papierosów :)
Profilaktyka 40+
Na koniec warto wspomnieć o niedawno wprowadzonym pakiecie badań 40+ - który jest wspaniałym pakietem startowym dla osoby po 40 r. Znajdziecie tam wszystkie najpotrzebniejsze w waszym konkretnym przypadku badania laboratoryjne, zostanie wam zmierzone ciśnienie tętnicze krwi, waga oraz obwód talii. Z wynikami zgłaszacie się potem do swojego lekarza rodzinnego, który je z wami omówi i ewentualnie zleci dodatkowe badania w razie konieczności. A o tym, co z takich przesiewowych badań laboratoryjnych można wyczytać w podstawowym zakresie i na co zwracać uwagę, opowiemy sobie w następnym odcinku. Pamiętajcie, profilaktyka jest królową medycyny, dlatego badajcie się.
Żródło obrazka: Drazen Zigic on Freepik
Comentarios